صبح روز دوشنبه ۱۵ اکتبر ۲۰۲۵ برابر با ۲۳ مهر ۱۴۰۴، جامعهی موسیقی جمهوری آذربایجان و ایران شاهد خاموشی یکی از بزرگترین استادان تار ترکی (tar) بود: رامیز قُلیاُف (Ramiz Quliyev)، نوازنده، آهنگساز و پژوهشگر برجستهی موسیقی قفقاز.
درگذشت او در سن ۷۹ سالگی پایان زندگی هنرمندی بود که تار را از مرتبهی محلی باکو به جایگاه جهانی رساند.
زندگی و مسیر هنری رامیز قُلیاُف
رامیز قُلیاُف در سال ۱۹۴۶ در باکو به دنیا آمد. از کودکی شیفتهی صدای ساز تار (tar) بود و زیر نظر استاد بزرگ، اوستاد حاجی ممدولیاف آموزش دید.
از همان آغاز، نبوغ او در لمس ملودیهای محلی و حفظ سنتهای قفقازی آشکار شد.
در دههی ۱۹۷۰، قُلیاُف کنسرتهایی در مسکو، استانبول و تفلیس اجرا کرد و اجرای پرآوازهاش از قطعهی کلاسیک «Segah» آنقدر محبوب شد که بعدها به کتابهای درسی هنرستانهای آذری راه یافت.
او نه تنها نوازنده، بلکه بنیانگذار شیوهی آموزشی تازهای برای ساز تار ترکی (tar) بود؛ سیستمی مبتنی بر حس درونی ملودی که از احساس شروع میکرد و به نت و تکنیک میرسید — برعکس روش قدیمی که از تقلید خارجی شروع میشد.
معرفی تار ترکی (tar)
تار ترکی، یا Azerbaijani tar، سازی زهی–مضرابی از خانوادهی سازهای ایرانی است که در قفقاز با اصلاحات صوتی و ساختاری رشد کرده.
مشخصات کلی تار ترکی (tar):
- بدنهی دوکاسهای از چوب توت با پوست بره،
- دستهی بلند با فرتهای ابریشمی،
- ۱۱ سیم با کوک متغیر متناسب با مقامها،
- مضراب چوبی باریک به نام mizrab،
- و رنگ صوتی گرم، شفاف و ریتمیک.
تفاوت اصلی میان تار ایرانی و تار ترکی در طرز نگهداری و زاویهی دست راست است؛ در نوع ترکی، نوازنده ساز را افقی روی سینه قرار میدهد، که آزادی حرکت ارنج و ریتمهای رقصگونه را ممکن میکند.
ساز tar از قلب فرهنگ ایرانی برمیخیزد، اما در سرزمینهای ترکزبان به زبانی از طرب و شادی و هویت تبدیل شده.
میراث هنری رامیز قُلیاُف در موسیقی جهان ترک
قُلیاُف بیش از نیم قرن در دانشگاه موسیقی باکو تدریس کرد و دهها شاگردِ برجسته تربیت نمود.
آثار او شامل قطعاتی چون Karabakh Dreams و Nakhchivan Reverie است ـ آمیختهای از مقام سنتی و المانهای مدرن.
او از نخستین موسیقیدانانی بود که تار ترکی (tar) را وارد ارکستر کلاسیک کرد، و در همکاری با رهبرهای جهانی مانند ایگور جیلوف و ولادیمیر آندروو، صدای tar را در کنار ویولن و چلو به گوش رساند.
همچنین یکی از مؤلفههای اصلی پروژهی یونسکو برای ثبت «هنر نوازندگی تار آذربایجانی» بود — که در سال ۲۰۰۹ به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشر به رسمیت شناخته شد.
واکنش جامعهی موسیقی
پس از اعلام خبر درگذشت رامیز قُلیاُف، دهها پیام تسلیت از موسیقیدانان ایران، ترکیه، و آذربایجان منتشر شد.
استاد عباس کاظمی، نوازندهی نامدار تار ایرانی، نوشت:
«او نشان داد که تار (tar) نه فقط سازِ یک ملت، بلکه زبان مشترک تمدن شرق است.»
در خیابان نظامی باکو، شاگردانش آن روز ساعتها نواختند؛ بوی چوب تار در هوای پاییزی باکو یاد استاد را زنده نگه داشت.
جایگاه تار (tar) در موسیقی نو قفقاز
در دهههای اخیر، تار ترکی (tar) به موسیقی تلفیقی و مدرن راه یافته؛ نسلی از آهنگسازان جوان همچون فؤاد ابراهیماُف و مارال ناصرووا tar را در ترکیب با درام و سینتیسایزر به کار میگیرند تا صدایی از شرق به جهان صادر کنند.
این ترکیبها ثابت کردهاند که tar با وجود ریشهی سنتی، ظرفیت تمامعیار برای جهانی شدن دارد.
آموزش تار ترکی (tar) در ایران؛ پلی میان فرهنگها
در سالهای اخیر، علاقه به یادگیری تار ترکی در ایران رشد زیادی داشته.
به همین بهانه، آموزشگاه موسیقی آونگ از زمستان امسال دورهی ویژهی آشنایی با تار ترکی (tar) را برگزار میکند.
🎶 ویژگیهای دورهی آونگ:
- شناخت کوک و ظرافتهای ساخت ساز tar،
- مقایسهی سبک اجرای ایرانی و آذری،
- تمرینهای حسی و انگشتگذاری به شیوهی قُلیاُف،
- اجرای گروهی مقامهایی مثل Shur و Rast.
مدرس این دوره یکی از شاگردان دورههای مشترک تهران–باکو است که روش اجرای استاد قُلیاُف را به صورت اصیل آموزش میدهد.
آونگ افتخار دارد در تداوم میراث قُلیاُف، نه فقط کلاس، بلکه یاد صدای شرق را زنده نگه دارد.
درآمدی بر صدای شرق؛ میراث رامیز قُلیاُف و ساز tar
تار، سازِ روایت است؛ روایتِ تاریخ و احساس در سیمهای کشیده.
هر نغمهی آن از شعر و هویت میگوید، از بازتابِ نور در دلِ چوب.
رامیز قُلیاُف در تمام عمرش این زبان را پایدار نگه داشت — نه در یک کشور، بلکه در دلِ همهی مردمانی که موسیقی را راه زندگی میدانند.
او رفت، اما هر بار که تار (tar) کوک میشود، صدا و روح او در سایهی سیمها حضور دارد؛ خالق نغمههایی که از خاک، از نور، و از عشق ساخته شدهاند.
متن خبر خانه موسیقی :
به گزارش روابطعمومی خانه موسیقی، رامیز قلی اف نوازنده شهیر تار آذربایجانی ظهر امروز چهارشنبه ۲۳ مهرماه در سن ۷۸ سالگی درگذشت و و پیکر او به مسجد کبود منتقل شد.
خبرگزاری اوخو آز با اعلام این خبر از زبان ایوب قلی اف فرزند او نوشته است: پدرم امروز صبح از دنیا رفت. فعلا تصمیمی برای مراسم او گرفته نشده و احتمال این وجود دارد که این مراسم فردا برگزار شود چرا که پروسه برخی از کارهای تدفین زمان بر خواهد بود. وزیر نیز طی تماسی تسلیت خود را ابراز کرده و گفته اقدامات مناسب در شان این استاد انجام خواهد گرفت.
او که متولد ۳۰ آوریل ۱۹۴۷ در شهر آغدام بود، از چهرههای شاخص موسیقی مقامی و کلاسیک آذربایجان به شمار میرفت و بسیاری او را بزرگترین نوازنده تار معاصر این کشور میدانند.
قُلیاف طی بیش از پنج دهه فعالیت هنری، با اجراهای درخشان خود در عرصه ملی و بینالمللی، نقش مهمی در معرفی و گسترش موسیقی آذربایجان ایفا کرد. او در کشورهای متعددی از جمله ترکیه، ایران، فرانسه، آمریکا، کانادا، آلمان، انگلیس، ژاپن و دهها کشور دیگر روی صحنه رفت و با ارکسترها و گروههای معتبر همکاری کرد.
رامیز قُلیاف از کودکی با ساز تار آشنا شد و مسیر هنری خود را با پشتکار ادامه داد. او در سالهای تحصیل در کنسرواتوار دولتی آذربایجان، همزمان به نوازندگی تار و رهبری ارکستر پرداخت. قُلیاف در طول فعالیتهای حرفهایاش افتخارات متعددی به دست آورد؛ از جمله کسب عنوان «هنرمند مردمی جمهوری آذربایجان»، دریافت «نشان شرف» و «جایزه دولتی جمهوری آذربایجان».
سال ۱۹۷۴ نقطه عطفی در زندگی هنری او بود؛ در همان سال جایزه نخست جشنواره موسیقیدانان قفقاز جنوبی در ژاپن و عنوان برگزیده مسابقه سراسری هنرمندان صحنه در مسکو را کسب کرد. از آن پس، فعالیتهای بینالمللی او گسترش یافت و آثار متعددی از موسیقی آذربایجان را در جهان معرفی کرد.
او علاوه بر فعالیتهای اجرایی، سالها به تدریس در کنسرواتوار دولتی آذربایجان پرداخت و شاگردان بسیاری تربیت کرد که امروز در عرصه موسیقی ملی و بینالمللی فعال هستند. انتشار کتابها و مقالات علمی و آموزشی درباره تار و موسیقی مقامی نیز بخشی دیگر از فعالیتهای او به شمار میآید.
رامیز قُلیاف با اجراهای ماندگار و تلاشهای گستردهاش برای معرفی موسیقی آذربایجان، در حافظه فرهنگی منطقه و جهان جایگاهی ویژه دارد.
این هنرمند مردمی، در پایان ماه سپتامبر به دلیل وخامت حالش در بیمارستان مرکزی گمرک بستری شده بود.
منابع انگلیسی
1. BBC Azeri – Ramiz Quliyev, Azerbaijani Tar Virtuoso Passes Away at 79
2. UNESCO Intangible Cultural Heritage – The Art of Azerbaijani Tar Performance
3. AzerNews – The Life and Legacy of Ramiz Quliyev
4. Classic FM Global – Strings of the Caspian: The Story of the Tar
5. The Guardian Global Arts – Eastern Instruments Crossing Worlds
بهترین آموزشگاه موسیقی در غرب تهران 1404 (West Tehran )( Music Institute )